Autor: Piotr Zieliński

Dr hab. Sabina Pierużek-Nowak, prof. UW, szefowa Stowarzyszenia dla Natury Wilk – została laureatką Medalu im. Ludwika Tomiałojcia. Medal przyznawany jest za zasługi dla badań i ochrony różnorodności biologicznej w Polsce.

„Za zasługi dla badań i ochrony różnorodności biologicznej w Polsce, w tym w szczególności w zakresie nauki obywatelskiej oraz edukacji przyrodniczej” – tak Komitet Biologii Środowiskowej i Ewolucyjnej PAN uzasadnił decyzję o wręczeniu medalu prof. Sabinie Pierużek-Nowak.

Uzasadniając wybór laureatki medalu, przewodniczący Komitet Biologii Środowiskowej i Ewolucyjnej PAN, prof. Rafał Kowalczyk przypomniał, że „dr hab. Sabina Pierużek-Nowak od ponad 35 lat niestrudzenie, i na różne sposoby, angażuje się w sprawy ochrony polskiej bioróżnorodności, ze szczególną uwagą poświęcaną dużym drapieżnikom z wilkiem na czele. Prowadzi badania naukowe, które przyczyniają się do zrozumienia biologii drapieżników, oraz naświetlają potrzebę ich ochrony. Równolegle do jej pracy naukowej, dr hab. Pierużek-Nowak jest również działaczką praktyczką na rzecz ochrony przyrody, szczególnie w ramach Stowarzyszenia dla Natury Wilk. Działa również na poziomie rządowym, od niedawna jako wiceprzewodnicząca Państwowej Rady Ochrony Przyrody oraz zasiada też w radach wielu parków narodowych. Od lat łączy więc niestrudzenie teorię z praktyką. Jako popularyzatorka nauki wpływa pozytywnie na rozwój zainteresowań przyrodniczych w społeczeństwie co wspiera rozwój nauki obywatelskiej”.

Sabina Pierużek-Nowak jest autorką licznych artykułów naukowych, kilku książek, wielu wydawnictw popularnonaukowych o ssakach drapieżnych. Wiedzę o dużych drapieżnikach popularyzuje również podczas wykładów, podcastów, biorąc udział w programach radiowych i telewizyjnych oraz korzystając z mediów społecznościowych.

Medal im. Ludwika Tomiałojcia ustanowiono w 2022 roku. Wcześniej jego laureatem został Paweł Pawlaczyk, zaangażowany w tworzenie i poszerzanie sieci Natura 2000 w Polsce, autor wytycznych w zakresie dobrych praktyk związanych z utrzymaniem rzek i gospodarką wodną; ekspert w zakresie monitoringu siedlisk, ekspert krajowy w zakresie oceny działań ustanowionych na obszarach specjalnej ochrony i ich skuteczności, a także – w zakresie prawa krajowego i międzynarodowego dotyczącego ochrony przyrody. Jest on autorem i redaktorem licznych podręczników i opracowań z zakresu ochrony siedlisk i gatunków w Polsce oraz autorem i współautorem wielu artykułów naukowych, popularyzatorskich, opracowań, planów zadań ochronnych, planów ochrony itp.

Patron medalu, profesor Ludwik Tomiałojć (1939–2020), był zoologiem, profesorem zwyczajnym w Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody, członkiem Rady Programowej Zielonego Instytutu, Komitetu Ochrony Przyrody PAN. „Wybitny ornitolog, charyzmatyczny wykładowca, krzewiciel idei ochrony przyrody” – tak pisał o nim prof. Tomasz Wesołowski.

Nauka w Polsce

Prof. Witold Rzyman, kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Klatki Piersiowej GUMed, został doceniony przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań nad Rakiem Płuca (IASLC). Otrzymał od niego nagrodę im. Josepha W. Cullena za profilaktykę i wczesne wykrywanie raka płuca.

Wyróżnienie zostało przyznane podczas Światowej Konferencji Raka Płuca w Barcelonie, która odbywała się w dniach 6-9 września 2025 r. – podał Gdański Uniwersytet Medyczny (GUMed).

IASLC (International Association for the Study of Lung Cancer), które zrzesza ponad 10 tysięcy specjalistów z około stu krajów, doceniło w ten sposób całokształt osiągnięć prof. Witolda Rzymana w profilaktyce nowotworów złośliwych klatki piersiowej.

– Moja praca nad programami badań przesiewowych raka płuca rozpoczęła się w 2007 roku, kiedy przygotowywaliśmy w Gdańsku pierwszy pilotażowy program w tym zakresie. Następnie powstawały kolejne inicjatywy – jedna po drugiej. I nagle minęło dziesięć lat, które upłynęły niezwykle szybko. W tym czasie w Gdańsku, gdzie pracuję, udało się zbudować prawdziwie interdyscyplinarny zespół – klinicystów, biologów, matematyków i informatyków – wspominał podczas odbierania nagrody prof. Rzyman.

Diagnostyka przesiewowa raka płuc jest szczególnym obszarem badań prof. Rzymana. Specjalista zyskał międzynarodowe uznanie za wkład w implementację badań przesiewowych w kierunku raka płuca z wykorzystaniem niskodawkowej tomografii komputerowej (LDCT) w Polsce i na świecie.

Jest on autorem polskiego konsensusu w sprawie badań przesiewowych raka płuca, a także inicjatorem i członkiem komitetu sterującego pilotażowego programu badań przesiewowych w Polsce, realizowanego w latach 2020-2023. Współtworzy polski populacyjny program badań przesiewowych raka płuca oraz aktywnie uczestniczy w licznych międzynarodowych inicjatywach w tym obszarze, m.in. w Lung Cancer Policy Network. Od 2025 r. pełni funkcję konsultanta krajowego w dziedzinie chirurgii klatki piersiowej.

Jest też jednym z liderów Gdańskiej Grupy Badawczej nad Rakiem Płuca odpowiedzialnej za biobankowanie. Jego zainteresowania naukowe obejmują ponadto leczenie skojarzone oraz małoinwazyjne procedury chirurgiczne w nowotworach klatki piersiowej.

Prof. Rzyman jest autorem ponad 122 publikacji naukowych. Pełni funkcję zastępcy redaktora International Lung Cancer News, czyli oficjalnej strony informacyjnej IASLC. Jest członkiem Komitetu IASLC ds. Wczesnego Wykrywania i Badań Przesiewowych, jak również Komitetu Ad Hoc ds. Badań Przesiewowych Europejskiego Towarzystwa Chirurgów Klatki Piersiowej. (PAP)

Profesorowie Marcin Kubiak, Michał Szymański i Andrzej Udalski zostali uhonorowani przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne Medalem B. Paczyńskiego – za dokonania naukowe. Z kolei Stefan Janta, Adam Michalec oraz Stowarzyszenie Polaris – OPP nagrodzono za popularyzację astronomii Medalem W. Zonna.

Medal Bohdana Paczyńskiego jest najważniejszym wyróżnieniem przyznawanym przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) za dokonania naukowe. Bohdan Paczyński (1940-2007), był jednym z najwybitniejszych współczesnych polskich astronomów. Medal jego imienia przyznaje się „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie astronomii i astrofizyki”. Pierwsza edycja nagrody nastąpiła w 2013 roku.

Dotychczas przyznawano po jednej nagrodzie w danej edycji, ale w 2025 roku laureatów jest aż trzech: Marcina Kubiaka, Michała Szymańskiego i Andrzeja Udalskiego. Wszyscy ci astronomowie są związani z Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz projektem OGLE. Jest też jeszcze związek pomiędzy nimi: prof. Kubiak był promotorem prac doktorskich Michała Szymańskiego i Andrzeja Udalskiego.

Profesor Marcin Kubiak (ur. 1949) jest jednym z inicjatorów projektu obserwacyjnego OGLE, w ramach którego monitorowane są jasności milionów gwiazd. W latach 1991-1992 prowadził rozmowy z prof. Bohdanem Paczyńskim oraz Obserwatorium Las Campanas na temat kształtu projektu OGLE, a potem kierował grantami na budowę 1,3-metrowego teleskopu w Chile. Projekt OGLE uruchomiono w 1992 roku, a teleskop rozpoczął pracę w 1996 roku. Prof. Kubiak był współautorem odkrycia pierwszych zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego przez OGLE i wykorzystania ich do badań nad ciemną materią, a także pierwszego skutecznego użycia metody tranzytów oraz metody mikrosoczewkowania grawitacyjnego do odkrywania planet pozasłonecznych.

Profesor Michał Szymański (ur. 1959) wniósł z kolei kluczowy wkład w rozwój technologii i oprogramowania do analizy olbrzymich ilości informacji, jakie zbiera OGLE. Projektował bazy fotometryczne i biblioteki procedur. Obecnie baza danych OGLE ma ponad bilion pomiarów fotometrycznych dla dwóch miliardów gwiazd, a także milion obrazów nieba. Wspólnie z prof. Udalskim stworzył system do szybkiego wykrywania zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego (Early Warning System, w skrócie EWS), aby na bieżąco dostosowywać strategię obserwacji dla lepszego zbadania przebieg zjawiska. Potem dane z systemu EWS zaczęły być dostępne publicznie poprzez internet, aby inne zespoły badawcze mogły dołączać do obserwacji. Laureat stworzył też interfejsy WWW do identyfikacji gwiazd w polach obserwowanych przez OGLE, przeglądania gwiazd zmiennych z bazy OGLE i do określania ekstynkcji międzygwiazdowej w kierunku centrum Drogi Mlecznej, jak również system akwizycji i redukcji danych oraz system kontroli teleskopu. Prof. Szymański jest współautorem wszystkich najważniejszych odkryć OGLE.

Profesor Andrzej Udalski (ur. 1957) to lider grupy OGLE. Jest światowej klasy specjalistą w zakresie budowy instrumentów astronomicznych. Kierował budową Teleskopu Warszawskiego w Obserwatorium Las Campanas w Chile w latach 1995-96. W roku 2001 samodzielnie zbudował szerokokątną, ośmiodetektorową kamerę mozaikową CCD z ponad 65 milionami pikseli. W 2010 roku uruchomił kamerę mozaikową kolejnej generacji złożoną z 32 detektorów CCD (256 milionów pikseli), która do tej pory należy do największych tego typu instrumentów na świecie. W 1993 roku prof. Udalski odkrył pierwsze zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego w bazie danych pierwszej fazy projektu OGLE, a niedługo później pierwsze w historii zjawisko mikrosoczewkowania spowodowane przez obiekt podwójny. Do tej pory osobiście odkrył ponad 20 tysięcy zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego. W swoich badaniach zajmuje się też planetami pozasłonecznymi (m.in. pierwsza planeta odkryta metodą tranzytów), gwiazdami zmiennymi, ekstynkcją międzygwiazdową.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne przyznało też nagrodę i medal im. Włodzimierza Zonna – „za popularyzację wiedzy o Wszechświecie”. Są one jednymi z najstarszych polskich nagród za popularyzację nauki (pierwsza edycja w 1983 roku). Patronem nagrody jest astronom Włodzimierz Zonn (1905-1975).

Również tutaj przyznano w tym roku aż trzy nagrody. Otrzymali je Stefan Janta, Adam Michalec oraz Stowarzyszenie Polaris – OPP.

Stefan Janta (ur. 1960) życie zawodowe związał z Planetarium Śląskim, gdzie przez 45 lat pracował na różnych stanowiskach. Obecnie jest dyrektorem placówki. W ostatnich latach doprowadził do modernizacji planetarium, zamieniając je w nowoczesne centrum popularyzacji nauki. Obecnie instytucja występuje pod nazwą Planetarium – Śląski Park Nauki, a przez pierwsze dwa lata po modernizacji odwiedziło ją blisko milion osób. Laureat angażował się też w Olimpiadę Astronomiczną: był autorem zadań, jurorem, ale przede wszystkim organizatorem, dzięki któremu konkurs miał fundusze i był realizowany. Dwukrotnie zorganizował także Międzynarodową Olimpiadę z Astronomii i Astrofizyki (IOAA).

Adam Michalec był pracownikiem Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie przez kilkadziesiąt lat angażował się w inicjatywy popularyzujące astronomię. Współpracuje także z Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym w Niepołomicach. Laureat jest aktywny w mediach, od lat publikując artykuły popularnonaukowe o zjawiskach na niebie, a nawet prowadząc wakacyjne audycje radiowe. Od około 25 lat regularnie prowadzi pokazy wahadła Foucaulta w jednym z krakowskich kościołów.

Stowarzyszenie Polaris – OPP powstało w 1994 roku. Jego siedziba mieści się we wsi Sopotnia Wielka, gdzie organizacja zbudowała obserwatorium astronomiczne (w Zespole Szkół nr 4 w Sopotni Wielkiej), a także unikatowe w skali kraju miejsce: Młodzieżową Stację Kosmiczną YSS, która jest modelem w skali 1:1 wnętrza modułu Destiny na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Prowadzone są tam zajęcia z młodzieżą. Stowarzyszenie Polaris – OPP zrealizowało kilkadziesiąt projektów, np. Astroevents, Piknik z Astronomią, Przybliżmy Dzieciom Gwiazdy. Podejmuje też działania związane z ochroną ciemnego nieba, czyli przeciwdziałaniem nadmiernemu zanieczyszczeniu sztucznym światłem. W skali lokalnej skutecznie przekonało władze gminy do wymiany oświetlenia na przyjazne nocnemu niebu. Z kolei w skali ogólnopolskiej prowadzi działania edukacyjne w społeczeństwie i wśród polityków, czy też na przykład wsparło stworzenie Izerskiego Parku Ciemnego Nieba (powstał w 2009 roku), a od 2004 roku prowadzi projekt „Ciemne niebo”.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne przyznało też nagrodę dla młodych naukowców (do 35. roku życia). Kryterium oceny jest w tym przypadku wybitny, indywidualny dorobek naukowy w dziedzinie astronomii. Po raz pierwszy nagrodę przyznano w 1959 roku i jako jedyna z nagród PTA ma poza prestiżem także wymiar finansowy.

Tegorocznym laureatem Nagrody Młodych PTA został dr Łukasz Tychoniec. Jury doceniło jego dorobek naukowy w zakresie badania nad formowaniem się gwiazd i dysków protoplanetarnych z wykorzystaniem danych z najważniejszych teleskopów naziemnych i kosmicznych. Laureat jest współautorem 65 recenzowanych prac naukowych wieloautorskich – w tym siedmiu, w których jest pierwszym autorem. Dr Tychoniec ukończył studia astronomiczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, doktorat uzyskał na Uniwersytecie Lejdzie (Holandia), a staże podoktorskie odbywał w Europejskim Obserwatorium Południowym (ESO) oraz na Uniwersytecie w Lejdzie.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne zrzesza zawodowych astronomów. Istnieje od ponad stu lat, powstało w 1923 roku. Jest towarzystwem naukowym, ale prowadzi też działalność popularyzującą astronomię, m.in. wydając czasopismo „Urania – Postępy Astronomii”, internetowy portal www.urania.edu.pl, czy cykl programów telewizyjnych Astronarium. (PAP)

Prof. Tomasz Dietl, pracownik Instytutu Fizyki PAN, został laureatem japońskiej Międzynarodowej Nagrody Uniwersytetu Tohoku. Wyróżnienie jest przynawane osobom, które przyczyniły się do międzynarodowej rozpoznawalności uczelni.

O przyznaniu nagrody dla wybitnego polskiego fizyka poinformowano w komunikacie nadesłanym w piątek do PAP przez Instytut Fizyki PAN (IF PAN).

Prof. Dietl jest kierownikiem Międzynarodowego Centrum Sprzężenia Magnetyzmu i Nadprzewodnictwa z Materią Topologiczną – MagTop. Jak napisano w cytowanej w komunikacie nominacji do Nagrody Specjalnej japońskiej uczelni, którą uhonorowano badacza, prof. Dietl „jest cenionym na całym świecie fizykiem teoretycznym, znanym ze swoich prac w dziedzinie spintroniki i materiałów topologicznych” i „odegrał kluczową rolę w rozwoju badań nad spintroniką” na tym uniwersytecie.

Spintronika (elektronika spinowa, magnetronika) to dziedzina elektroniki. W tradycyjnych układach scalonych nośnikiem informacji są zmiany w przepływie prądu, w spintronice brany jest pod uwagę również spin (moment pędu) elektronu.

W nominacji podkreślono, że artykuł prof. Dietla z 2000 r. w czasopiśmie „Science”, w którym zaproponował teorię ferromagnetyzmu w rozcieńczonych półprzewodnikach magnetycznych, jest „najczęściej cytowaną publikacją w historii Uniwersytetu Tohoku” (9910 cytowań do 30 kwietnia 2025 r.). Dodano, że całkowita liczba cytowań laureata nagrody wynosi ponad 35 tys.

Naukowiec od 1999 r. był profesorem w Instytucie Badań Komunikacji Elektrycznej (Research Institute of Electrical Communication) na Uniwersytetem Tohoku, a w latach 2012–2023 pełnił funkcję głównego badacza w tamtejszym Zaawansowanym Instytucie Badań Materiałowych (Advanced Institute for Materials Research). Jak zaznaczono w nominacji do nagrody dla prof. Dietla, był on również mocno zaangażowany w międzynarodowy program studiów doktoranckich GP-Spin .

Tohoku jest jednym z wiodących i najbardziej prestiżowych państwowych uniwersytetów w Japonii. Kształci się tam ponad 15 tys. studentów. Międzynarodowa Nagroda Uniwersytetu Tohoku,(Tohoku University International Award) jest przyznawana od 2022 r. osobom związanym z uczelnią, które „w znaczący sposób przyczyniły się do zwiększenia jej międzynarodowej rozpoznawalności”.

W komunikacie przypomniano, że prof. Dietl był założycielem i kierownikiem Laboratorium Badań Kriogenicznych i Spintronicznych w IF PAN, a od 1986 r. kieruje zespołem naukowym tej jednostki. Badacz od 1998 r. jest członkiem Polskiej Akademii Nauk, a w 2002 r. został wybrany do Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej i Stosowanej Komisji Fizyki Niskich Temperatur. Jest laureatem m.in. Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie w Polsce (1997), Nagrody Naukowej im. Aleksandra von Humboldta w Niemczech (2003) i Europejskiej Nagrody Fizycznej Agilent Technologies (2005). W 2010 r. Profesor otrzymał Medal im. Mariana Smoluchowskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego, a w 2013 r. – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Ceremonia wręczenia Nagrody Tohoku University International Award – Special Award odbędzie się 11 października w siedzibie uczelni w mieście Sendai podczas Dnia Absolwenta. (PAP)

Podobnie jak ludzie, ChatGPT i Gemini AI mają swoje własne, charakterystyczne style pisania – wynika z polskich badań, których wyniki opublikował w środę „Scientific American”. Autorką jest dr Karolina Rudnicka z Uniwersytetu Gdańskiego.

„Styl to człowiek” to polskie tłumaczenie francuskiego „Le style c’est l’homme”. Uważa się, że słowa te wypowiedział Georges-Louis Leclerc, hrabia de Buffon, w swoim przemówieniu inauguracyjnym „Discours sur le style” w 1753 roku. Najwyraźniej także sztuczna inteligencja może mieć własny styl.

Badania nad stylem chatbotów przeprowadziła dr Karolina Rudnicka, która jest językoznawczynią na Uniwersytecie Gdańskim. Zajmuje się badaniem zmienności i zmian języka, zwłaszcza pod wpływem nowych technologii i na przestrzeni czasu.

Lingwiści wiedzą, że każda osoba ma odrębny sposób wyrażania siebie, zależny od języka ojczystego, wieku, płci, wykształcenia i innych czynników. Ten indywidualny styl wypowiedzi nazywany jest „idiolektem”. To koncepcja podobna do dialektu, który jest odmianą języka używanego przez społeczność, ale znacznie węższa.

Idiolekty są przydatne w lingwistyce kryminalistycznej – podczas przesłuchań podejrzanych, przypisywania autorstwa dokumentom i wiadomościom tekstowym, sprawdzania pochodzenia osób ubiegających się o azyl, wykrywania plagiatów. Coraz więcej osób, w tym nauczyciele, martwi się, że modele językowe są wykorzystywane przez studentów ze szkodą dla ich edukacji — na przykład poprzez zlecanie zadań pisemnych ChatGPT.

Dr Rudnicka postanowiła przeanalizować język ChatGPT, Gemini i Copilota, aby dowiedzieć się, czy mają swój idiolekt.

Badania wykazały, że ChatGPT ma tendencję do faworyzowania standardowej gramatyki i wyrażeń akademickich, unikając slangu lub kolokwializmów. W porównaniu z tekstami pisanymi przez ludzi, ma tendencję do nadużywania nieco bardziej wyrafinowanych czasowników i przymiotników.

Autorka przeanalizowała zestaw danych skompilowany przez informatyka Muhammada Naveeda, który zawiera setki krótkich tekstów na temat cukrzycy napisanych przez ChatGPT i Gemini. Teksty mają praktycznie taki sam rozmiar, a więc można ich używać do porównywania i analizowania wydajności obu modeli AI „w generowaniu informacyjnych i spójnych treści na temat medyczny”.

Jednym z popularnych sposobów przypisywania autorstwa jest metoda Delta, wprowadzona w 2001 r. przez Johna Burrowsa. Porównuje częstość występowania słów powszechnie używanych w tekstach: słów, które służą do wyrażania relacji z innymi słowami — kategoria obejmująca „i”, „to”, „z”, „ten”, „że” i „dla”; a także słów treści – takich jak „glukoza” lub „cukier”.

W ten sposób metoda Delta wychwytuje cechy, które zależą od idiolektów ich autorów. W szczególności generuje liczby mierzące „odległości” językowe między badanym tekstem a tekstami typowymi dla danego autora. Im mniejsza odległość, która zazwyczaj jest nieco poniżej lub powyżej 1, tym większe prawdopodobieństwo, że autor jest ten sam.

Jak się okazało, losowa próbka 10 proc. tekstów na temat cukrzycy wygenerowana przez ChatGPT ma odległość 0,92 do całego zestawu danych ChatGPT na temat cukrzycy i odległość 1,49 do całego zestawu danych Gemini. Podobnie losowa próbka 10 proc. tekstów Gemini ma odległość 0,84 do Gemini i 1,45 do ChatGPT. W obu przypadkach autorstwo okazuje się dość jasne, co wskazuje, że modele obu narzędzi mają różne style pisania – na przykład jeden woli pisać o „cukrze”, drugi o „glukozie”.

Aby lepiej zrozumieć te style, można wybrać charakterystyczne słowa w grupach po 3 na temat cukrzycy. Takie kombinacje nazywane są „trigramami”. Widząc, które trigramy są używane najczęściej, można wyczuć unikatowy sposób łączenia słów. Dr Rudnicka wyodrębniła i porównała 20 najczęściej występujących trigramów dla ChatGPT i Gemini.

Trigramy ChatGPT w tych tekstach sugerują bardziej formalny, kliniczny i akademicki idiolekt, z frazami takimi jak „osoby z cukrzycą”, „poziomy glukozy we krwi”, „rozwój”, „charakteryzowany przez podwyższony” i „zwiększone ryzyko”. Z kolei trigramy Gemini są bardziej konwersacyjne i wyjaśniające, z frazami takimi jak „sposób na”, „kaskada”, „nie jest”, „wysoki poziom cukru we krwi” i „kontrola poziomu cukru we krwi”.

Gemini używa formalnej frazy „poziomy glukozy we krwi” tylko raz w całym zestawie danych — więc zna tę frazę, ale wydaje się jej unikać. Z kolei „wysoki poziom cukru we krwi” pojawia się tylko 25 razy w odpowiedziach ChatGPT w porównaniu do 158 razy w odpowiedziach Gemini. ChatGPT używa słowa „glukoza” ponad dwa razy częściej niż „cukier”, podczas gdy Gemini robi dokładnie odwrotnie: pisze „cukier” ponad dwa razy częściej niż „glukoza”. Wybór słów takich jak „cukier” zamiast „glukoza” wskazuje na preferencję dla prostego, przystępnego języka.

Dlaczego LLM rozwijają idiolekty? Być może chodzi o wybieranie najmniej wymagającego sposobu wykonania danego zadania. Gdy słowo lub fraza stanie się częścią ich repertuaru językowego podczas szkolenia, modele mogą nadal go używać i łączyć z podobnymi wyrażeniami, podobnie jak ludzie mają ulubione słowa lub frazy, których używają z ponadprzeciętną częstotliwością w mowie lub piśmie.

Może to być także forma primingu (torowania) – jak w przypadku ludzi, którzy słyszą słowo, a następnie są bardziej skłonni go użyć. Być może każdy model w jakiś sposób ulega torowaniu pod wpływem słów, których używa wielokrotnie.

Fakt, że narzędzia oparte na LLM produkują różne idiolekty — które mogą się zmieniać i rozwijać w trakcie aktualizacji lub nowych wersji — ma znaczenie dla trwającej debaty na temat tego, jak daleko AI do osiągnięcia inteligencji na poziomie ludzkim. Ma to znaczenie, jeśli modele chatbotów nie tylko uśredniają lub odzwierciedlają swoje dane treningowe, ale rozwijają w tym procesie charakterystyczne nawyki leksykalne, gramatyczne lub składniowe, podobnie jak ludzie są kształtowani przez nasze doświadczenia.

Na razie wiedza, że LLM piszą w idiolektach może pomóc ustalić, czy esej lub artykuł został stworzony przez model, czy przez konkretną osobę — tak jak można rozpoznać wiadomość znajomego na czacie grupowym po jego charakterystycznym stylu.

Paweł Wernicki (PAP)

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) odwołał prof. Piotra Borka z funkcji rektora Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej (UKEN) w Krakowie. Uczelnia nie wyklucza odwołania od tej decyzji.

Procedurę odwołania prof. Borka MNiSW wszczęto we wrześniu ub. r. Resort zarzucił rektorowi „rażące lub uporczywe naruszania prawa” i powoływał się na art. 432 ust. 5 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

W środę MNiSW poinformowało PAP, że minister – po analizie i ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego – stwierdził, że działania „pana prof. Piotra Borka w kwestii przestrzegania praw pracowników zatrudnionych w UKEN w Krakowie, wobec których rektor jest pracodawcą, oraz w obszarze uprawnień związków zawodowych, stanowiły uporczywe i rażące naruszenie przepisów”. Chodzi przepisy Kodeksu pracy, związane z procedurą rozwiązania umowy o pracę (np. wypowiedzenie umowy w czasie trwania urlopu pracownika) oraz o kwestie związane z wynagrodzeniami.

„Na razie nie komentujemy szczegółowo decyzji ministerstwa” – powiedział w środę PAP kierownik działu promocji UKEN Adam Gliksman. Póki co UKEN zamieścił krótkie oświadczenie na swojej stronie internetowej. Podkreślono w nim, że decyzja MNiSW „nie jest ostateczna i po analizie prawnej uzasadnienia odwołania zostaną podjęte prawem przewidziane działania”. Pod oświadczeniem podpisane jest kolegium rektorskie.

Prof. Borek, po wszczęciu procedury odwołania go, nie zgadzał się z wynikami analizy przedstawionej przez ówczesnego ministra nauki Dariusza Wieczorka i nie zamierzał rezygnować z funkcji. Zapowiadał również wykorzystanie wszelkich środków, by „chronić uniwersytet”. Podkreślał, że wszystkie decyzje związane z restrukturyzacją podejmował w związku „z tragiczną sytuacją”, w jakiej zastał uczelnię w 2020 r.

Rektor Borek ma w uczelni zarówno przeciwników, jak i zwolenników.

Przeciwnicy z Komisji Międzyzakładowej Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „Inicjatywa Pracownicza” zarzucają mu zwolnienie w poprzedniej kadencji ponad 100 pracowników UKEN – w związku z tym przed sądem pracy toczą się sprawy, z których część już się zakończyła wyrokami na korzyść zwolnionych. Krytycy rektora uważają, że niektóre jego decyzje związane były z prawdopodobną uległością polityczną wobec Zjednoczonej Prawicy.

Zwolennicy profesora, skupieni w kolegium rektorskim, podkreślają, że kiedy uczelnia była w trudnej sytuacji materialnej, to restrukturyzacja przeprowadzona przez prof. Borka przyniosła efekty, m.in. w postaci pozyskania nowych funduszy, i dziś uczelnia ma stabilną sytuację finansową.

Prof. Piotr Borek 1 września zaczął pełnić drugą kadencję jako rektor UKEN. Był jedynym kandydatem na to stanowisko. Jego kontrkandydat dr hab. Piotr Trojański został wykluczony przez radę uczelni z powodu – jak uzasadniono – braku uzyskania wystarczającej liczby głosów do kwalifikacji do wyborów.

Piotr Borek jest historykiem literatury, profesorem nauk humanistycznych. Zanim został rektorem w 2020 r., był dziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych, a jeszcze wcześniej dziekanem Wydziału Filologicznego i dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej. W latach 2004–2016 kierował jedynymi w Polsce studiami podyplomowymi z zakresu romologii – Romowie w Polsce – historia, prawo, kultura, stereotypy etniczne. Jest członkiem Polskiej Akademii Nauk. Ma w dorobku ponad 200 publikacji. Za pracę doktorską „Ukraina w staropolskich diariuszach i pamiętnikach” otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów (2001).

Beata Kołodziej (PAP)